Jak najłatwiej zastrzec swój PESEL i czy w ogóle warto

Od kilku miesięcy istnieje formalna możliwość, aby za pomocą zastrzeżenia zabezpieczyć swój numer PESEL przed nadużyciami i wyłudzeniami kredytów. Jednak dopiero od 1 czerwca 2024 r. zyskaliśmy faktyczną ochronę, ponieważ dopiero od tej daty instytucje finansowe i inne podmioty faktycznie sprawdzają, czy nasz numer nie jest zastrzeżony, jeszcze zanim dokonają jakiejkolwiek transakcji w oparciu o nasze dane. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku mogą ponieść konsekwencje prawne i finansowe, co sprowadza się do tego, że jeśli ktoś weźmie pożyczkę na nasz dowód, a PESEL będzie zastrzeżony, obciąży ona bank, a nie nas. Dlatego warto zadbać o swoje bezpieczeństwo i zastrzec numer PESEL – a to nie jest trudne ani czasochłonne. Oto jak to zrobić krok po kroku.

Jak najprościej zastrzec PESEL?

Jeśli zechcemy zabezpieczyć swój numer PESEL przed nieautoryzowanym użyciem przez osoby trzecie, możemy skorzystać z opcji zastrzeżenia. Zastrzeżenie uniemożliwi proste wykorzystanie naszego numeru do podpisywania umów lub dokonywania płatności bez naszej każdorazowej wiedzy i zgody. W tym momencie niemal wszyscy (czy to bank, czy dowolna instytucja), którzy chcą wykorzystać nasz numer ewidencyjny, muszą sprawdzić, czy nie jest on zastrzeżony, pod rygorem odpowiedzialności prawnej.

Aby zastrzec swój numer PESEL, mamy do wyboru kilka sposobów. W tym artykule opiszemy najprostszy i najszybszy z nich – aplikację mObywatel.

Aplikacja mObywatel to bowiem popularne i bezpłatne narzędzie, które pozwala zarządzać swoimi danymi osobowymi i dokumentami elektronicznymi. Można ją pobrać na swój smartfon ze sklepu Play (dla systemu Android) lub App Store (dla systemu iOS). Można też korzystać z niej przez przeglądarkę internetową na dowolnym urządzeniu. Aby się zalogować, potrzebujemy jednego z czterech sposobów potwierdzenia tożsamości: profilu zaufanego, e-dowodu, bankowości elektronicznej lub certyfikatu kwalifikowanego. Tylko ten ostatni jest płatny, reszta jest darmowa.

Po zalogowaniu się do aplikacji lub portalu mObywatel wybieramy usługę „Zastrzeż PESEL” z listy dostępnych opcji. Zobaczyć tam można informację, czy nasz numer ewidencyjny jest aktualnie zastrzeżony, czy nie. Można łatwo  zmienić ten status, przesuwając suwak z napisem „Zastrzeż PESEL”. Jeśli przesuniesz go w prawo, zastrzeżesz swój numer. Jeśli w lewo, cofniesz zastrzeżenie. To wszystko. Teraz można spać spokojnie, wiedząc, że nasze dane są chronione przed nadużyciami.

Jeśli z jakichś powodów zdecydujemy  się cofnąć zastrzeżenie, będziemy musieli poczekać ok. 30 minut, zanim będzie można go ponownie zastrzec w aplikacji mObywatel.

Zastrzeganie PESEL w aplikacji mObywatel

Ile trzeba czekać na zastrzeżenie PESELu?

Jeśli chcemy zastrzec nasz numer PESEL, możemy to zrobić natychmiast, korzystając z aplikacji mObywatel. Wystarczy wybrać odpowiednią opcję i przesunąć suwak. Formalnie powinno to zadziałać od razu, w praktyce może z tym być różnie. Tę samą usługę możemy otrzymać w urzędzie gminy, ale musimy się liczyć z jego godzinami pracy. Nie złożymy wniosku o zastrzeżenie danych w weekendy, święta lub po godzinach urzędowania. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest skorzystanie z możliwości, które dają nowoczesne technologie.

Jakie instytucje będą musiały sprawdzać zastrzeżenie PESELu?

Prawo nakłada obowiązek weryfikacji statusu numeru PESEL na między innymi:

• banki (oraz inne instytucje finansowe, takie jak SKOKi czy firmy pożyczkowe)
• notariuszy
• operatorów telekomunikacyjnych

Oznacza to, że nie każdy, kto chce skorzystać z naszych danych osobowych, będzie musiał sprawdzić, czy nasz numer ewidencyjny jest zastrzeżony.

W jakich sytuacjach PESEL będzie weryfikowany?

Banki, SKOK-i i inne instytucje finansowe będą musiały sprawdzać Rejestr zastrzeżeń numerów PESEL, jeśli będziemy chcieli:

• otworzyć rachunek oszczędnościowy lub rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (ROR),
• zaciągnąć kredyt lub pożyczkę w banku czy innej instytucji finansowej,
• zwiększyć poziom zadłużenia – czyli zmienić warunki dotychczasowego kredytu lub pożyczki, aby pożyczyć więcej,
• wypłacić gotówkę w kasie banku w kwocie większej niż trzykrotne minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalone przez przepisy.

W przypadku operatorów telekomunikacyjnych PESEL będzie potrzebny, chociażby przy okazji pobierania duplikatu karty SIM. To może utrudnić nam uzyskanie nowej karty sim, jeśli zastrzeżemy nasze dane. W takim przypadku będziemy musieli cofnąć zastrzeżenie, aby zrealizować tę czynność.

Z kolei notariusze muszą sprawdzać status zastrzeżenia PESELu, gdy będziemy chcieli sporządzić akt notarialny związany z kupnem lub sprzedażą nieruchomości. Tu także nie będziemy mogli wykonać czynności, jeśli nasz numer ewidencyjny będzie zastrzeżony.

A w jakich sytuacjach zastrzeżenie PESELu nie będzie miało znaczenia?

Istnieją jednak sytuacje, w których zastrzeżenie PESELu nie będzie miało wpływu na nasze codzienne życie. Zastrzeżenie numeru PESEL dotyczy przede wszystkim tych czynności, które wiążą się z podjęciem przez kogoś zobowiązań finansowych w naszym imieniu lub bez naszej wiedzy. Wiele innych spraw urzędowych czy prywatnych możemy załatwić bez przeszkód, nawet jeśli nasz numer ewidencyjny jest zastrzeżony. Przykładowo, możemy:

• ubiegać się o dokumenty tożsamości, zameldować się lub zawrzeć małżeństwo,
• głosować w wyborach,
• korzystać z opieki zdrowotnej, rejestrować się do lekarza, kupować leki na receptę lub leczyć się w szpitalu,
• podróżować poza granicami kraju i np. nabywać bilety lotnicze,
• używać profilu zaufanego,
• zawierać umowy własnego autorstwa — np. podpisywać umowę o pracę lub umowę cywilnoprawną (zlecenia lub dzieła),
• korzystać z usług pocztowych, przy czym Poczta Polska może wnioskować o dostęp do weryfikacji zastrzeżeń numerów PESEL, to nie ma takiego wymogu.

Sytuacje w których zastrzeżenie PESEL narazi nas na niedogodności

Istnieją sytuacje, w których zastrzeżenie PESEL może być problematyczne lub narazi nas na chwilową niewygodę. Przykładem będzie dokonywanie transakcji finansowych lub bankowych na większe kwoty (powyżej trzykrotności minimalnego wynagrodzenia), składanie wniosku kredytowego, płacenie podatków, itp. W takich  przypadkach trzeba przedstawić osobny dokument potwierdzający zastrzeżenie numeru PESEL lub po prostu cofnąć zastrzeżenie na czas dokonywania operacji.

Może się jednak zdarzyć, że cofnięcie zastrzeżenia będzie się przeciągać (ze względu na pracę systemów informatycznych) i będziemy musieli czekać przy okienku. Problem może też mieć osoba, która zastrzeże swój numer ewidencyjny, a zgubi telefon i będzie chciała wyrobić duplikat karty SIM. W tej sytuacji – bez dostępu do mObywatela nie obejdzie się bez wizyty w urzędzie.

Podsumowanie

Zastrzeżenie numeru PESEL może być więc korzystne dla osób, które chcą skutecznie chronić swoje dane osobowe przed nadużyciami lub kradzieżą tożsamości, ale jednocześnie może uprzykrzyć życie w kilku codziennych sprawach.

Tomasz Sławiński